市直机关召开最美家庭好家风好家训故事分享会
Сове?тийн Социалисти?йн Респу?бликийн Сою?з[~ 1], иштта ССРС, Советийн Союз, ССР Союз[8] — 1922 шерера 1991 шере кхаччалц йолчу хенахь Малхбален Европин, Къилбаседан Азин, Йуккъера Азин а, Малхбален Ази дакъойн мехкаш т?ехь хилла пачхьалкх. ССРС д?алоцура йалхолг?а дакъа гергга Дуьненан нах бехачу латтах[9]; йухучу хенахь йара майданца уггар йоккха дуьненахь пачхьалкх. Кхоьллина, 1917 шарахь Финляндин а, Польшин паччахьаллин дакъа а, кхин цхьацца мехкаш а боцуш Российн империн лаьтташ т?ехь.
ССРС истори
[б?аьра нисйан | нисйан]Брежнев Леонидан урхаллин мур: Кхиина йаьлла социализм (1964—1985 шш.)/?Кхиамаш сацар?
[б?аьра нисйан | нисйан]
1964 шарахь Хрущёв даржера д?аваьккхира. Керла ССКП ЦК хьалхара секретарь, факт хилла пачхьалкхан корта, хилира Брежнев Леонид Ильич.
1970-г?а—1980-г?а шерашкара муьрах оцу хенан хьосташкахь олура кхиина йаьлла социализман мур.
Брежневн урхаллин заманахь мехкдаьттан мехаш кхузза совдевлира[10], Малхбузан Сибрехахь керла мехкдаьттан меттигаш карйарна, ССРС хиира, олуш ма-дарра, ?Мехкдаьттан механ т?е?[10], цуо лаг?йира реформаш, йохо йолийра экономика[10].
Кхиамаш сацаран муьрехь йира пачхьалкхан Цхьаьнатоьхна электроэнергин система, цуо вовшахтесира ССРС мехкал сов, Болгарин, Мажаройчоьнан, Чехословакин, Польшин, ГДР, Финляндин мехкашна электроэнерги латтош йолу 78 энергосистема[11].
Кхиамаш сацаран муьран амалехь дара иштта рекордан боларца г?ишлошйар: шарахь 60 миллион м2 гергга, иза 1964 - 1985 шерашкахь хилира миллиард шиб?е миллион квадратан метров дахаран майда, йар дика дацахь а, амма советийн барамашца аьтто болуш. Иза ю абсолютан рекорд советийн муьран, х?инцалерачу дахаран фондан бух бу, постсоветийн Россехь оццу муьрехь дахаран г?ишлошйарехь боларш вуно лахара ду[12]
Экономикин хьал сурсатийн къоьлла йолуш, массо а сурсаташна рог?ехь лаьтташ дара[10]. Амма хьалхалерачу муьрашца дуьстича ?кхиамаш сацар? уггаре дикачехь бара. Иштта, Борх?алг?а пхишо (1966—1970 шш.) уггаре аьтто болуш хилира советийн исторехь, цунна ?дешийн пхишо? аьлла ц?е тиллира[10]. Кхиамаш сецначу шерашкахь боккъал а айбаелира советийн промышленность, оцу муьрехь дийнна схьаэцча кхиаран болар чехка дара АЦШ-чулла а: нагахь 1960 шарахь динчу промышленностан сурсатийн чухоаман барам АЦШ-чух 55 % гергга белахь, ткъа 1980 шарахь — 80 % сов бара[13]. 1980 шарахь Москохахь хилира XXII аьхкенан Олимпиада[14].
Цуьнца цхьаьна йисина йовхо д?айаккхаран аг?ора хьовзар хилира. Брежнев ?едале ма-веъа ч?аг?белира ?раз ойланашца? болу пачхьалкхан кхерамазаллин меженийн болх — дуьххьарлераниг хилира Синявскийн — Даниэлан процесс (1965)[15]. 1968 шарахь ССРС эскар чудахара Чехословаке политикин хийцамийн тенденци охьата?ор ?алашо йолуш (хьажа Праган б?аьсте). ?Йовхо? д?айаккхаран т?аьххьара билгало хилира А. Т. Твардовский ?Новый мир? журналан редакторан даржера д?аваккхар 1970 шарахь.
1975 шарахь хуьлу ?Сторожевой? ц?е йолчу кеман т?иера г?аттам — ?Сторожевой? ц?е йолчу ССРС Т?Х?Ф доккхачу хин бухара кеманашна дуьхьал долчу кеман т?еман советийн х?ордахойн тобано аьлларг дийриг ца хилар герзаца гайтар. Г?аттаман тхьамда хилира кеман замполит, 3-г?а т?ег?анан капитан Саблин Валерий. Саблина дийцарехь, г?аттам хьажийна бара социализман балха т?ехь ленинан принципаш денйаре.
1970-г?а шераш дуьладелчхьана ССРС д?аоьхуш бара жуьгтий. Д?акхелхира дукхах болу г?арабевлла йаздархой, актёраш, музыканташ, спортхой, ?илманчаш. Нисса оцу хенахь Израиль пачхьалкхо ц?а кхойкхуш бара дерриг дуьнен т?иера жуьгтий.
Арахьара политикин областехь Брежневс к?езиг болх ца бира 1970-г?а шерашкахь политикин хьал даста г?ерташ. Америкин-советийн барташ бира т?елатаран герзан доза тохарехь (бакъду, 1967 шерашкахь континенташна йукъара ракеташ йолайо д?ах?итто лаьтта бухара шахташчу).
Гучубелира диссидентийн болам, г?араевлира иштта ц?ераш: Сахаров Андрей, Солженицын Александр. 1965 шарахь дуьйна ССРС т?еман г?о деш йара Къилбаседа Вьетнаман АЦШ а, Къилба Вьетнаман а дуьхьала болчу т?амехь[16], иза лаьттира 1973 шо кхаччалц, чекхбелира Къилба Вьетнам а, цуьнан аг?о лаьцна америкин т?еман тоба а оьшуш, америкин эскарш арадохуш, Вьетнам цхьаьнатухуш Социалистийн Республика еш.
Вьетнам (хьажа Вьетнамера т?ом). 1979 шарахь ССРС чуйахийтира дозатоьхна т?емалойн контингент ДРО овх?анийн правительствон дехарца (хьажа Овх?анан т?ом (1979—1989))[17], цуо дуьнанара политикин хьал дастадалар сацийра, болабелира шийла т?ом.
1977 шеран Конституцица, ССРС кхайкхийна йара цхьаллин союзан дуккхакъаьмнийн[18] социалистийн[19] пачхьалкх.
Шолг?а дуьненан т?ом чекхбаьлчи ССРС дара латтан т?ехула доза Овх?анца, Мажаройчоьнца, Иранца, Цийца, КХДР (иза кхоьллина 1948 шеран 9 сентябрехь дуьйна), Монголица, Норвегица, Польшица, Румыница, Туркойчоьца, Финляндица, Чехословакица, х?ордаца — АЦШ, Швецица, Японица.
ССРС кхоьллина 1922 шеран 30 декабрехь РСФСР, Украинин ССР, Белоруссин ССР, Т?ехьакавказан СФСР цхьаьна пачхьалкхе вовшахтоьхна, цхьа правительство йолуш[20], столицей в Москве[21], кхочушдаран[22] а, суьдан[23] а ?едалшца, законкхолларан[24] а, бакъонийн[25] а системашца. Союзан республикаш (тайп-тайпанчу шерашкахь 4-16 хилла), Конституцица, лорура суверенан пачхьалкхаш[26]; формалан х?оран а союзан республикин йитинера Союз йукъара парг?ата арайалар[27], 1990 шарахь дуьйна цуьнан низаман урхалла дора леррина законо[28]. Союзан республикин бакъо йара йукъаметтигаш лело кхечу пачхьалкхашца, цаьрца барт бан, дипломатийн а, консулийн а векалш хийца, дакъа лаца дуьненайукъара кхолламийн белхашкахь[29]. 50 пачхьалк-кхоллархойн ВКЪКХ ССРС цхьаьна яра цуьнан шиъ союзан республика: БССР а, УССР а.
Билгалдахарш
[б?аьра нисйан | нисйан]- ↑ Советский Союз
- ↑ Де-юре в СССР до 1990 года не было официального языка. Русский язык фактически являлся основным языком делопроизводства. Закон СССР от 24 апреля 1990 года ?О языках народов СССР? установил русский язык официальным языком СССР.
- ↑ На момент распада в 1991 году.
- ↑ По данным последней переписи населения СССР (1989)
- ↑ ?В целях обеспечения дальнейшего развития осуществляемых в стране глубоких политических и экономических преобразований, укрепления конституционного строя, прав, свобод и безопасности граждан, улучшения взаимодействия высших органов государственной власти и управления СССР Съезд народных депутатов СССР постановляет:
<…>
II. Внести в Конституцию (Основной Закон) СССР следующие изменения и дополнения:
1. Из преамбулы исключить слова "Возросла руководящая роль Коммунистической партии - авангарда всего народа".
2. Статьи 6, 7, 10, 11, 12, 13 и 51 изложить в следующей редакции:
"Статья 6. Коммунистическая партия Советского Союза, другие политические партии, а также профсоюзные, молодёжные, иные общественные организации и массовые движения через своих представителей, избранных в Советы народных депутатов, и в других формах участвуют в выработке политики Советского государства, в управлении государственными и общественными делами.
Статья 7. Все политические партии, общественные организации и массовые движения, выполняя функции, предусмотренные их программами и уставами, действуют в рамках Конституции и советских законов.
Не допускаются создание и деятельность партий, организаций и движений, имеющих целью насильственное изменение советского конституционного строя и целостности социалистического государства, подрыв его безопасности, разжигание социальной, национальной и религиозной розни";
<…>
"Статья 51. Граждане СССР имеют право объединяться в политические партии, общественные организации, участвовать в массовых движениях, которые способствуют развитию политической активности и самодеятельности, удовлетворению их многообразных интересов.
Общественным организациям гарантируются условия для успешного выполнения ими своих уставных задач"…? - ↑ на территории СССР действовало декретное время
- ↑ Перечислены только государства — бывшие союзные республики, ныне — члены ООН. Российская Федерация продолжает членство СССР в международных организациях (в частности, ООН) и является ?государством продолжателем? СССР
- ↑ Конституция (Основной Закон) Союза Советских Социалистический Республик. Принята 7 октября 1977 года
- ↑ 22,4 млн км2 из 134,9 млн.
- ↑ 1 2 3 4 5 Минусы и плюсы эпохи Брежнева, 20 декабря 2006 года, Комсомольская Правда
- ↑ Сосновский И. Ю, Чайковский А. М. Энциклопедический словарь юного техника. Единая электроэнергетическая система страны, М., 1979
- ↑ Петрова Ю. Россия сравнялась в РСФСР по объёмам жилищного строительства, ?Ведомости?, 30.08.2013
- ↑ 293796130.html Акимов В. Советская экономика в эпоху Леонида Брежнева, РИА Новости, 08.11.2010 Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- ↑ Москва, 80. [Игры XXII Олимпиады. Альбом] / Сост. В. А. Жильцов. — М.: Физкультура и спорт, 1980. — 312 с.
- ↑ Цена метафоры, или Преступление и наказание Синявского и Даниэля. М.: Книга, 1989. ISBN 5-212-00310-5
- ↑ Воронов Борис Александрович. Записки начальника штаба Группы СВС во Вьетнаме
- ↑ Советско-афганская война 1979—1989(Т?е цакхочу хьажорг)
- ↑ Ст. 70-я Конституции СССР 1977 года
- ↑ Ст. 1-я Конституции СССР 1977 года
- ↑ Договор об образовании СССР, пункт 1
- ↑ Договор об образовании СССР, пункт 23
- ↑ Договор об образовании СССР, пункт 11
- ↑ Договор об образовании СССР, пункт 12
- ↑ Договор об образовании СССР, пункты 2-9
- ↑ Договор об образовании СССР, пункты 12-17
- ↑ Ст. 76-я Конституции СССР 1977 года
- ↑ Ст. 72-я Конституции СССР 1977 года
- ↑ Закон СССР от 3 апреля 1990 года ?О порядке решения вопросов, связанных с выходом союзной республики из состава СССР?
- ↑ Ст. 80-я Конституции СССР 1977 года
Хьосташ
[б?аьра нисйан | нисйан]- ↑ Прилагательное ?советский? могло обозначать как нечто, относящееся к СССР, так и, в более узком смысле, относящееся к системе Советов.
Хьажоргаш
[б?аьра нисйан | нисйан]- Союз Советских Социалистических Республик — Горная энциклопедия
- Правители России и Советского Союза, биографическо-хронологический справочник Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- Сайт про СССР — Sovietera.net Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- История СССР — www.soviethistory.ru Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- Блог про вещи и быт СССР, неповторимость стиля и практичность
- SouzInfo — библиотека политической литературы и аудиодокументы
- СССР 20-х 30-х годов
- Интересные факты о СССР // Музей фактов
- Фотографии городов Советского Союза и зарубежных стран 1940-х — 1980-х годов Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- Публицистика
- Семёнов Ю .И. Россия: что с ней случилось в XX веке
- Боффа, Джузеппе. От СССР к России. История неоконченного кризиса. 1964—1994
- Грэхэм, Лорен. Естествознание, философия и науки о человеческом поведении в Советском Союзе
- Подборка статей и книг на сайте журнала ?Скепсис?
- RussGUS Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine — региональная научная база данных, содержащая библиографические сведения о вышедшей на немецком языке литературе, имеющей отношение к России, СССР и постсоветским странам
- Какие уроки нам следует извлечь из истории СССР? Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine
- Миф о социализме По поводу классовой природы СССР
- Новейшая история моими глазами
- ?Посторонние заметки? Архивйина 2025-08-07 — Wayback Machine (автор неизвестен)
![]() ![]() | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
до 1917 шо | 1918 шо | 1920 шо-1922 шо | 1924 шо | 1929 шо | 1936 шо | 1939 и 1940 шо | 1944 шо | 1945 а 1946 шо а | 1956 шо | 1991 шарал т?ехьа | |
Малхбалера Прусси (Германи), Курильские острова (Япони), Къилбера Сахалин (Япони) | РСФСР | РСФСР | Росси | ||||||||
Российская республика |
Тувинская Народная Республика | РСФСР | |||||||||
РСФСР | РСФСР | РСФСР | РСФСР | ||||||||
Карело-Финская ССР | |||||||||||
Казахская ССР | Кхазакхстан | ||||||||||
Киргизская ССР | Киргизия | ||||||||||
Узбекская ССР | Узбекская ССР | Узбекистан | |||||||||
Таджикская ССР | Таджикистан | ||||||||||
Туркменская ССР | Туркмения | ||||||||||
Грузинская ДР | Закавказская СФСР | Грузинская ССР | Грузия | ||||||||
Абхазия ~ 2 | |||||||||||
Южная Осетия ~ 2 | |||||||||||
Азербайджанская ДР | Азербайджанская ССР | Азербайджан | |||||||||
Нагорно-Карабахская Республика ~ 1 | |||||||||||
Республика Армении | Армянская ССР | Эрмалойнчоь | |||||||||
Эстония | Эстонская ССР | Эстония | |||||||||
Латвия | Латвийская ССР | Латвия | |||||||||
Литва | Литовская ССР | Литва | |||||||||
Белорусская НР | Малхбузера Белорусси (Польша) | Белорусская ССР | Белорусси | ||||||||
Белорусская ССР | |||||||||||
Молдавская ДР | Бессарабия (Румыния) | Молдавская ССР | Молдави | ||||||||
Украинская НР | (Молдавская АССР) Украинская ССР |
Приднестровье ~ 1 | |||||||||
Украинская ССР | Украинская ССР | Украина | |||||||||
Австро-Мажаройчоь | ЗУНР (с 1919 года в составе Украинской НР) | Малхбузера Украина (Польша) и Северная Буковина (Румыния) | |||||||||
Подкарпатская Русь (Чехословаки) | Карпатская Украина и венгерская оккупация | ||||||||||
1 — непризнанные государства 2 — на 1992 год являлись непризнанными, с 2008 по настоящий момент — частично признанные государства |
![]() |
Союз Советских Социалистических Республик Викилармехь |